Trung y cho rằng màu sắc của thực phẩm phản ánh khả năng trị liệu của chúng. Các loại đậu là một ví dụ tiêu biểu, với mỗi màu sắc tương ứng với một hệ cơ quan trong cơ thể con người.
Việc lựa chọn đúng loại đậu không chỉ giúp làm phong phú khẩu phần ăn mà còn góp phần hỗ trợ hoạt động của tim, gan, hệ tiêu hóa, phổi, thận, đồng thời giúp duy trì sự cân bằng cảm xúc.
1. Đậu đỏ
Đậu đỏ, còn được gọi là đậu adzuki, từ lâu đã được xem trọng trong Trung y nhờ khả năng hỗ trợ sức khỏe tim mạch.
Trong thuyết “Ngũ hành”, các thực phẩm có màu đỏ thuộc hành hỏa, chi phối hệ tim.
Đậu đỏ có tác dụng an thần, dưỡng tâm, đồng thời kiện tim, thúc đẩy tuần hoàn máu và giảm phù thũng. Từ lâu, đậu đỏ được dùng để hỗ trợ điều hòa “tam cao”: cao huyết áp, cao đường huyết và cao cholesterol.
Các nghiên cứu hiện đại cho thấy, sắc tố đỏ của đậu có nguồn gốc từ polyphenol – hoạt chất có thể hạ huyết áp và bảo vệ thành mạch máu.
2. Đậu xanh
Đậu xanh được đánh giá cao trong Trung y nhờ tác dụng thanh nhiệt và giải độc.
Theo thuyết Ngũ hành, các thực phẩm màu xanh tương ứng với hành Mộc, chi phối hệ gan.
Đậu xanh được xem là thực phẩm tự nhiên có lợi cho gan, giúp thanh nhiệt, tiêu viêm và giảm gánh nặng độc tố trong cơ thể.
Một đánh giá năm 2019 cho thấy đậu xanh có thể giúp bảo vệ tế bào gan khỏi stress oxy hóa, điều hòa phản ứng miễn dịch và hỗ trợ các quá trình giải độc. Mặc dù cần thêm nghiên cứu lâm sàng trên người, nhưng các kết quả này phù hợp với quan niệm của Trung y về vai trò dưỡng gan của đậu xanh.
3. Đậu nành
Đậu nành, thường được mệnh danh là “vua của các loại đậu”, giữ một vị trí quan trọng trong cả dinh dưỡng hiện đại và Trung y.
Trong thuyết Ngũ Hành, các thực phẩm màu vàng như đậu nành thuộc hành Thổ, tương ứng với hệ thống Tỳ – Vị.
Khi tỳ vị khỏe mạnh, hệ tiêu hóa hoạt động hiệu quả, năng lượng ổn định và cơ thể tránh được tình trạng mệt, ẩm (trạng thái nặng nề, uể oải hoặc giữ nước). Đậu nành giúp bổ tỳ kiện vị lại dễ tiêu hóa khi được chế biến đúng cách (chẳng hạn làm sữa đậu nành, đậu phụ hoặc các sản phẩm lên men từ đậu nành).
4. Đậu ván trắng (Bạch biển đậu)
So với gạo hoặc các loại lương thực khác, đậu ván trắng cung cấp nhiều chất xơ và đạm hơn trong khi lại ít calo hơn, nhờ đó trở thành một thực phẩm bổ dưỡng trong công thức ăn uống hàng ngày.
Trong Trung y, đậu ván trắng thuộc hành Kim, tương ứng với hệ thống phế và đại tràng.
Bằng cách bổ dưỡng hệ phế, đậu ván trắng giúp cải thiện chức năng hô hấp, khả năng miễn dịch và khả năng chống lại nhiễm trùng.
Một nghiên cứu năm 2020 phát hiện một loại protein trong đậu ván trắng – gọi là FRIL – có khả năng ức chế nhiều chủng vi-rút cúm, kể cả vi-rút COVID-19.
5. Đậu đen
Trong Trung y, các thực phẩm có màu đen được cho là có tác dụng bổ dưỡng hệ thận và đậu đen là một trong những loại thực phẩm quý giúp bổ thận khí, làm chậm quá trình lão hóa và tăng cường sinh lực. Theo dinh dưỡng học hiện đại, lớp vỏ hạt màu đen chứa hàm lượng anthocyanin rất cao. Đây là chất chống oxy hóa mạnh mẽ, vượt trội hơn nhiều so với đậu nành.
Trong thuyết Ngũ hành, màu đen tương ứng với hành Thủy, đại diện cho hệ Thận.
Một thử nghiệm lâm sàng ngẫu nhiên, có đối chứng giả dược và hoán đổi chéo cho thấy việc bổ sung 20 gram đậu đen mỗi ngày trong bốn tuần giúp cải thiện chức năng mạch máu và giảm huyết áp, góp phần trẻ hóa hệ tim mạch.
Theo quan điểm Trung y, điều này phản ánh đúng vai trò của hệ thận – vốn chủ về cốt tủy và tuần hoàn huyết mạch. Việc tăng tính đàn hồi thành mạch và hạ huyết áp đồng nghĩa với giảm gánh nặng cho thận khí, từ đó kéo dài tuổi thọ và duy trì sinh lực.