Khổng Tử là danh hiệu tôn kính của hậu thế dành cho Khổng Khâu. Ông được tôn vinh là nhà khai sáng Nho giáo, đồng thời là giảng sư và triết gia lỗi lạc bậc nhất cõi Á Đông. Lời ông truyền lại về đạo lý làm người, cần phải thuận với thiên, hợp với địa đã được lưu truyền rộng rãi cho hậu nhân. Câu chuyện giữa Khổng Tử và vị vua Lỗ Ai Công dưới đây cũng thể hiện điều đó, rằng đạo lý quan trọng nhất mà một người cần làm được, đó là sự tôn trọng bản thân và người khác.
Lỗ Ai Công là vị vua thứ 27 của nước Lỗ, một nước chư hầu nhà Chu trong lịch sử Trung Quốc. Ông trị vì nước Lỗ từ năm 494-468 TCN. Có lần ông hỏi Khổng Tử: “Hãy cho ta biết đạo lý quan trọng nhất trên đời là gì?”
Khổng Tử đáp: “Bệ hạ có thể hỏi câu này, đó thật là phúc của nước Lỗ. Bề tôi làm sao dám không trả lời? Bề tôi cho rằng với nhà vua thì đạo lý quan trọng nhất là ‘chính trị’. Nghĩa của ‘chính trị’ là nghĩa làm vua theo đúng nghĩa. Nếu hành động và hành vi của nhà vua là đúng đắn thì dân chúng sẽ làm theo. Nếu hành động và hành vi của nhà vua không thể chính trực thì làm sao dân chúng noi theo mà làm? “
Lỗ Ai Công lại hỏi: “Vậy thì xin hỏi: Làm sao ta có thể ‘công chính’ được?”
Khổng Tử trả lời rằng cần ‘công chính’ trong 3 mối quan hệ, quan hệ giữa vợ chồng, quan hệ giữa nam và nữ, quan hệ giữa vua và quan. Nếu làm được ba điều này trước thì vạn sự thuận theo.
Ai Công nói: “Tuy rằng ta không có nhiều tài năng, nhưng ta nguyện ý làm theo chỉ dẫn, nhưng làm sao ta có thể làm được ba điều này?”
(Ảnh minh hoạ: Lời hay ý đẹp)
Điều cần làm được đầu tiên là sự tôn trọng con người từ trong tâm
Khổng Tử khuyên nhà vua rằng, nhà vua cần có sự tôn trọng mọi người từ trong tâm. Nếu có thể làm vậy thì mới có thể tấm lòng yêu thương người khác, từ đó mới xây dựng được các mối quan hệ tốt.
Khổng tử giải thích rõ rằng: “Một ví dụ là trong đám cưới của nhà vua, ngay cả khi là quốc vương, bệ hạ phải đích thân ra chào đón. Việc này phải làm như vậy vì đám cưới của nhà vua không chỉ là sự phô diễn bên ngoài, mà bên trong còn cần thể hiện sự tôn trọng của vua đối với những người đến dự. Giữa người với người, giữa vua và dân, sự tương thân, tương ái là nền tảng của mọi công việc chính trị. Bệ hạ nói xem, làm sao nhà vua có thể không trực tiếp chào hỏi trong lễ cưới và tỏ lòng thành kính?”
Ai Công nói: “Nói tới đây, ta có lời muốn nói, bản vương đến chào hỏi riêng có phải là quá nghiêm trọng không?”
Khổng Tử có chút không vui: “Loại hôn lễ này là sự kết hợp của hai gia tộc, sản sinh ra một vị vua có thể kế thừa thành quả của tổ tiên các đời, không lâu nữa sẽ trở thành thế hệ kế tiếp trị vì thiên hạ. Làm sao có thể nghĩ là quá long trọng?”
Ai Công nói: “Xin lỗi, ta thật thiếu hiểu biết khi đặt một câu hỏi ngớ ngẩn như vậy. Nhưng nếu không hỏi một câu ngu ngốc như vậy, ta sẽ không có cơ hội nghe một sự thật tuyệt vời từ Ngài. Ta rất muốn biết thêm, có thể giải thích rõ hơn cho ta được không? “
Tôn trọng chính mình, tôn trọng người khác, việc lớn nào cũng làm được
Khổng Tử nói: “Cũng giống như giữa trời và đất, nếu âm dương không hòa hợp thì vạn vật không sinh sôi. Lễ cưới của vua là khởi đầu cho một đất nước trải dài mãi mãi, con cháu thịnh vượng. Đối nội thì thờ cúng trời đất, tổ tiên, cai quản dòng tộc, đối ngoại thì cần dạy dân kính lễ, đúng thuần phong mỹ tục của dân tộc ”.
Khổng Tử nói thêm: “Cho nên từ ba đời nay, các thế hệ nhà vua đều biết tôn trọng vợ con, vì vợ là trọng tâm của họ hàng dòng tộc, con trai là thế hệ sau của vua, làm sao lại không tôn trọng vợ con? Sự tôn trọng đầu tiên lại chính là sự tôn trọng bản thân. Bởi vì bản thân nhà vua không hoàn toàn thuộc sở hữu của riêng mình, mà còn là một phần của gia đình, một phần của dân tộc này và một phần của thế giới. Vậy nên biết bắt đầu từ việc tôn trọng bản thân, rồi tôn trọng vợ con, như thế cai quản thiên hạ, có gì khó? “
Ai Công hỏi: “Nói rõ cho ta biết tôn trọng có nghĩa là gì?”
Khổng Tử đáp: “Điều này không đơn giản chỉ là đối đãi dễ dãi với bản thân mà cần trân trọng bản thân, hiểu được tầm quan trọng và trách nhiệm của mình đối với người khác. Vua nói sai thì dân sẽ nói sai theo; vua làm sai thì dân cũng làm sai theo. Vì vậy, nếu một vị vua có thể hiểu rõ ảnh hưởng của chính mình đối với người dân, và duy trì một thái độ thận trọng trong hành động và lời nói của mình, người dân đương nhiên cũng sẽ có thái độ thận trọng tương tự. Tất cả những điều đó có nghĩa là tôn trọng chính mình. “
Ai Gong cho biết: “Ta thực sự lo lắng khi nghe những lời nhận xét sâu sắc của Ngài. Ta thực sự lo lắng rằng mình không thể làm tốt được điều đó. Nếu như vậy thì đó thực sự là tội của ta”.
Khổng Tử nói: “Nhà vua có thể nghĩ như vậy, ta nghĩ, đây thật là phúc của người nước Lỗ.”
(Theo Tam Quốc · Ngụy Vương Tô “Ngôn ngữ gia đình của Khổng Tử”)
Theo Secret China
Quý độc giả có thể xem bài viết gốc tại đây