Một cuộc tranh luận gay gắt có thể dẫn đến cảm xúc tiêu cực cho tất cả mọi người, trong khi tranh luận lành mạnh lại là cơ hội để phát triển bản thân và củng cố các mối quan hệ.

Tranh luận thường khiến nhiều người cảm thấy khó chịu, nên họ có xu hướng tránh né những chủ đề dễ gây bất đồng. Tuy nhiên, cũng có những lúc việc tranh luận là cần thiết, và nếu được tiếp cận đúng cách, nó có thể mang lại nhiều hiệu quả tích cực.

Tranh luận vốn dĩ là điều phức tạp và dễ gây tổn thương. Bởi chúng thách thức niềm tin của chúng ta, nên rất khó để giữ một thái độ cởi mở – mà đây lại là yếu tố then chốt của một cuộc tranh luận lành mạnh.

Rất nhiều yếu tố có thể khiến một cuộc đối thoại rẽ sang hướng tiêu cực. Việc thực hành những giá trị phổ quát như Chân – Thiện – Nhẫn sẽ mang lại lợi ích cho tất cả những người tham gia.

Chúng ta hãy cùng tìm hiểu những yếu tố cốt lõi giúp định hướng một cuộc tranh luận theo chiều hướng tích cực.

Tại sao chúng ta tranh luận?

Con người với xuất thân và hoàn cảnh sống khác nhau, tự nhiên sẽ có những quan điểm khác nhau. Khi chia sẻ quan điểm sẽ khó tránh khỏi việc có ý kiến đối lập với người khác.

Trong tình huống đó, nếu một trong hai người cảm thấy rất quan tâm hoặc có cảm xúc mãnh liệt về chủ đề đang nói, họ có thể nêu ra các lý do để phản bác quan điểm của người kia – tức là bắt đầu một cuộc tranh luận, nhằm thuyết phục đối phương nhìn nhận vấn đề theo cách nghĩ của mình.

Nếu đối phương cũng cố gắng bảo vệ quan điểm của mình trước người đưa ra ý kiến phản biện, thì cuộc tranh luận sẽ diễn ra. Điều này có thể dễ dàng dẫn đến một cuộc tranh cãi đầy tức giận, mà trong đó không đạt được điều gì ngoài sự tổn thương. Khi bị cuốn vào cảm xúc mãnh liệt, con người dễ cảm thấy bị xúc phạm, bị tấn công, hoặc thậm chí trở nên thù địch và mất lý trí.

(ảnh minh họa: Youtube)

Mặc dù nhiều người tranh luận với ý định là “giành phần thắng,” nhưng tranh luận không nhất thiết phải là cuộc thi hơn thua. Bạn có thể muốn thay đổi suy nghĩ của người khác về một vấn đề nào đó, nhưng khiến họ cảm thấy khó chịu và tổn thương lại là cách ít có khả năng thành công nhất. Một cuộc tranh luận chỉ thực sự thành công khi đôi bên đạt được sự đồng thuận — chứ không phải khi bạn áp đặt quan điểm của mình lên người khác.

Lý tưởng nhất là mỗi bên sẽ bước vào cuộc tranh luận với một tư duy cởi mở – sẵn sàng vừa chia sẻ vừa tiếp nhận thông tin mới. Mục đích của tranh luận nên hướng tới đó là làm sáng tỏ sự thật, hoặc tìm ra phương án tốt nhất để giải quyết vấn đề đặt ra.

Khi chia sẻ quan điểm, bạn đang đóng vai trò như một diễn giả. Để thuyết phục, bạn cần khơi dậy sự quan tâm đến vấn đề đang nói tới, trình bày lập luận một cách rõ ràng, hợp lý, đồng thời chỉ ra những lợi ích khi nhìn nhận sự việc theo góc độ đó.

Tranh luận giỏi là một kỹ năng quý giá, đòi hỏi sự cân nhắc cẩn thận và sự đồng cảm. Rất ít người có năng lực thiên bẩm trong việc tranh luận một cách tích cực và xây dựng, nhưng người có khả năng đó có thể giữ vai trò dẫn dắt trong việc thúc đẩy sự thấu hiểu lẫn nhau và ngăn ngừa xung đột cảm xúc.

Khi nào thì một cuộc tranh luận là cần thiết và hữu ích? 

Trước khi bước vào một cuộc tranh luận, hãy cân nhắc xem liệu nó có đáng để tranh luận hay không. Một số người chỉ thích chọc tức người khác để mua vui cho bản thân, trong khi một số khác có thể có tâm lý thù địch hoặc hung hăng và không sẵn sàng chấp nhận quan điểm của người khác. Việc tham gia vào kiểu tranh luận như vậy hiếm khi mang lại kết quả tích cực. Bạn vẫn có thể ngẩng cao đầu mà không cần hạ mình tranh cãi với kẻ thích gây rối.

Đôi khi, tranh luận không mang lại lợi ích mà còn gây thêm rắc rối. Nếu chủ đề không thực sự quan trọng, hay người đối diện quá nhạy cảm, hoặc bạn biết chắc rằng họ không sẵn lòng thay đổi quan điểm, thì tốt nhất là nên bỏ qua và không tiếp tục tranh luận.

tranh cãi; tranh luận; cãi cọ
Một cuộc tranh luận thành công khi đôi bên đều đạt được sự đồng thuận (ảnh minh họa: Dailymail)

Tuy nhiên, những cuộc trao đổi về các vấn đề quan trọng ảnh hưởng đến bản thân và gia đình hoặc cách đạt được kết quả tối ưu, vẫn đóng vai trò thiết yếu trong việc duy trì mối quan hệ lành mạnh và cùng nhau tiến bộ. Dù không phải lúc nào cũng dễ dàng, nhưng với một chút chuẩn bị và luyện tập, bạn vẫn có thể biến mọi cuộc tranh luận thành cơ hội xây dựng và đạt kết quả tích cực.

Cách tranh luận không gây căng thẳng mà mang tính xây dựng

Để một cuộc tranh luận không rơi vào căng thẳng hay đối đầu, bạn cần thấu hiểu người đang đối thoại cùng mình. Dù không đồng tình với quan điểm của họ, bạn vẫn nên cố gắng nhìn nhận và tôn trọng lập trường đó.

Nuôi dưỡng sự đồng cảm có thể tạo nên sự khác biệt rõ rệt trong bất kỳ cuộc tranh luận nào.

Tiếp cận cuộc tranh luận với lòng trắc ẩn

Hãy nhớ rằng, cũng giống như cách bạn hình thành quan điểm từ quá trình học hỏi và trải nghiệm của riêng mình, người đối thoại với bạn cũng dựa vào một hành trình tương tự để xây dựng nên những niềm tin mà họ cho là đúng.

Niềm tin không hình thành trong chốc lát, mà dần tích lũy qua năm tháng, được củng cố bởi những quan điểm tương đồng và dễ tiếp nhận. Theo thời gian, chúng trở nên vững chắc như một khối băng lớn. Và nếu không thể đập tan bằng sức mạnh, thì cách duy nhất để khiến nó thay đổi chính là dùng sự ấm áp để làm tan chảy từ từ.

Nếu bạn muốn thay đổi niềm tin của người khác, trước tiên hãy lắng nghe và thể hiện sự tôn trọng với quan điểm của họ. Suy cho cùng, bạn khó thuyết phục ai đó mở lòng đón nhận ý kiến của mình nếu chính bạn lại phớt lờ lập luận của họ.

Hãy công nhận những điều hợp lý trong cách nghĩ của họ trước khi góp ý về những điểm chưa phù hợp.

Dự đoán những phản ứng cảm xúc có thể xảy ra

Không ai cảm thấy dễ chịu khi bị chỉ ra rằng lập luận của mình là sai. Vì vậy, hãy tinh tế với người đang đối thoại cùng bạn. Nếu thấy họ có dấu hiệu căng thẳng hay mất bình tĩnh, bạn nên nhẹ nhàng hơn và điều chỉnh cách tiếp cận.

Một số cuộc tranh luận sẽ hiệu quả hơn nếu được tiến hành từng bước, giúp cả hai bên có thời gian tiếp nhận thông tin và xử lý cảm xúc một cách thấu đáo.

Trong quá trình tranh luận, chính bạn cũng có thể rơi vào trạng thái căng thẳng, khó chịu hoặc tức giận. Điều quan trọng là phải giữ được sự bình tĩnh và không để cảm xúc lấn át lý trí. Hãy nhớ rằng, để trưởng thành và phát triển, đôi khi chúng ta buộc phải bước ra khỏi vùng an toàn. Việc vượt qua cảm giác không thoải mái ấy chính là bước đệm để bạn tiến gần hơn tới mục tiêu của mình.

Có sự chuẩn bị

Một cuộc tranh luận nghiêm túc không nên bắt đầu một cách vội vàng. Ngoài việc hiểu rõ quan điểm của bản thân và có lý do chính đáng để bảo vệ nó, bạn cũng nên tìm hiểu trước lập trường của đối phương. Khi hiểu được cách họ suy nghĩ, bạn sẽ dễ dàng xác định kiểu lập luận hay bằng chứng mà họ có thể chấp nhận.

Bạn cũng nên chú ý đến những lập luận sai lầm, vì chúng có thể xuất hiện dưới nhiều hình thức khác nhau. Ví như lập luận người rơm, tức là cố tình hiểu sai lập luận của người khác rồi phản bác cái sai đó, nhằm tránh phản hồi trực tiếp lập luận thật sự. Đây là một hình thức thao túng thường thấy trong lĩnh vực chính trị.

Người tranh luận đôi khi cũng viện dẫn những câu chuyện cá nhân làm bằng chứng, thay vì đưa ra dữ liệu cụ thể. Mặc dù các trường hợp đơn lẻ này có thể giúp minh họa cho một quan điểm, nhưng chúng hiếm khi phản ánh một chân lý mang tính phổ quát. Vì vậy, hãy chuẩn bị kỹ lưỡng và thu thập số liệu được kiểm chứng hoặc các bằng chứng đáng tin cậy khác để củng cố lập luận của bạn.

Một số kiểu lập luận sai khác bao gồm “công kích cá nhân”, tức là tấn công vào phẩm chất của đối phương để bác bỏ quan điểm của họ là không có giá trị; và kiểu ngụy biện “lặp lại vấn đề”, trong đó bằng chứng được đưa ra lại dựa trên giả định rằng người nghe đã đồng ý với quan điểm ấy từ trước.

Khi bạn đã biết cách nhận diện các kiểu lập luận sai, bạn có thể giữ cho cuộc tranh luận đi đúng hướng bằng cách tránh sử dụng những chiến thuật đó và chỉ ra khi đối phương dùng đến. Tuy nhiên, hãy nhớ giải thích rõ nhận định của mình, kẻo cuộc trao đổi lại trở thành một cuộc tranh cãi về cách tranh luận.

Hãy tranh luận một cách công bằng

Một người tranh luận chính trực sẽ tạo dựng sự tin tưởng và tôn trọng lẫn nhau, qua đó mở đường cho những lập luận lý trí. Dù người tranh luận xảo quyệt có thể giành chiến thắng, nhưng nếu thắng bằng sự lừa dối thì đó không phải là một chiến thắng thật sự.

Hãy giữ vững lập trường đạo đức khi tranh luận và có trách nhiệm với những gì mình nói. Nếu trong quá trình đó, bạn nhận ra lập luận của mình có sai sót, hãy vui mừng vì phát hiện ấy đã đưa bạn đến gần sự thật hơn.

Giống như nhà triết học Hy Lạp cổ đại Epicurus từng nói: “Người thua trong một cuộc tranh luận triết học lại là người được lợi nhiều hơn, bởi anh ta học hỏi được nhiều hơn.”

Theo Visiontimes