Hiệu ứng Hawthorne – “được quan tâm” là một sự khích lệ thầm lặng

Đôi khi chúng ta muốn thay đổi người khác, nhưng lại không biết phải bắt đầu từ đâu. Lúc này, bạn có thể tham khảo một hiện tượng tâm lý mang tên “hiệu ứng Hawthorne”.

• Dùng “hiệu ứng xà phòng” để góp ý mà không làm người khác khó chịu

Giá trị cốt lõi của hiệu ứng Hawthorne là – khi một người nhận thức được rằng mình đang được chú ý, hành vi và hiệu suất của họ sẽ thay đổi theo hướng tích cực nhờ sự chú ý đó.

Hiệu ứng Hawthorne là gì?

Các nhà nghiên cứu tại nhà máy Hawthorne thuộc công ty điện lực Western Electric ở Mỹ, đã thử nghiệm việc cải thiện năng suất lao động bằng cách thay đổi môi trường làm việc; chẳng hạn như tăng cường độ chiếu sáng hoặc rút ngắn thời gian làm việc.

Tuy nhiên, kết quả thí nghiệm lại ngoài dự đoán: Bất kể điều kiện môi trường thay đổi ra sao, năng suất của công nhân đều tăng lên.

Nghiên cứu tiếp theo phát hiện rằng, sự gia tăng năng suất không phải do sự thay đổi của môi trường, mà là vì công nhân nhận thức được rằng mình “đang được nghiên cứu và được chú ý”.

Sự chú ý này khiến họ làm việc tập trung hơn và có tinh thần trách nhiệm cao hơn.

Từ đó, Hiệu ứng Hawthorne trở thành một lý thuyết quan trọng trong tâm lý học về sự thay đổi hành vi: Khi con người cảm nhận được sự chú ý từ người khác, họ sẽ cố gắng hơn để thể hiện bản thân, từ đó đạt được những thành tích cao hơn.

Tại sao nói đạo lý và truyền cảm hứng lại ít có hiệu quả?

Nói đạo lý là dùng tư duy logic để cố gắng thuyết phục người khác, nhưng hành vi của con người lại chủ yếu được thúc đẩy bởi cảm xúc.

Trong cuộc sống hằng ngày, cha mẹ thường nói với con cái: “Đừng thức khuya chơi điện thoại, sẽ không tốt cho sức khỏe.”

Thoạt nghe, lời khuyên này có vẻ rất rõ ràng và hợp lý, nhưng trẻ thường không nghe theo, vì những lời này không chạm tới nhu cầu thực sự của chúng; mà nhu cầu của chúng có thể là muốn thư giãn hoặc khao khát được giao lưu xã hội.

Những lời nói truyền cảm hứng tuy có thể khiến người ta phấn khích trong chốc lát, nhưng lại khó chuyển hóa thành hành động cụ thể.

Chúng ta thường nghe những người xung quanh khích lệ rằng “kiên trì là chiến thắng”. Nghe thì có vẻ rất hợp lý, nhưng khi gặp khó khăn, cảm xúc lại bị rơi xuống trở lại.

Con người luôn khao khát được chú ý và công nhận. Chỉ khi những nhu cầu này được đáp ứng, động lực để thay đổi mới tự nhiên xuất hiện.

Tận dụng hiệu ứng Hawthorne trong môi trường làm việc 

Khi một người cảm nhận được sự chú ý của bạn, họ sẽ sẵn lòng đặt ra tiêu chuẩn cao hơn cho bản thân và nỗ lực để đạt được. Sự chú ý không cần phải phô trương quá mức, mà nên tinh tế và chân thành.

Một chi tiết thú vị trong thí nghiệm tại nhà máy Hawthorne là: Các nhà nghiên cứu đã thay đổi cường độ ánh sáng chiếu tại bàn làm việc của các công nhân, thậm chí ở một giai đoạn, họ cố tình làm ánh sáng tối đi. Điều bất ngờ là, ngay cả khi điều kiện chiếu sáng trở nên tồi tệ hơn, năng suất làm việc của công nhân vẫn tăng lên.

Các cuộc phỏng vấn sâu hơn cho thấy, công nhân tin rằng họ “đang được nghiên cứu”, và công việc của họ đang nhận được sự chú ý và được coi trọng. Để không cô phụ sự chú ý đó, họ làm việc chăm chỉ hơn.

Một người bạn của tôi từng chia sẻ câu chuyện phản ánh rất rõ cách mà hiệu ứng Hawthorne được áp dụng trong môi trường làm việc.

Trương Lâm là một trợ lý hành chính trong công ty của bạn tôi, người trước giờ luôn làm việc một cách lặng lẽ và ít được chú ý. Tuy nhiên, trong một lần lên kế hoạch cho buổi tiệc cuối năm của công ty, cô ấy được lãnh đạo bổ nhiệm làm người phụ trách.

Mặc dù trong lòng đầy lo lắng, nhưng lãnh đạo đã nhiều lần bày tỏ sự tin tưởng trong các cuộc họp tiến độ: “Trương Lâm, kế hoạch của bạn rất sáng tạo, nếu tối ưu thêm phần quy trình này thì sẽ còn tốt hơn nữa”.

Dưới sự khích lệ của lãnh đạo, cuối cùng, Trương Lâm không chỉ hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ mà còn được thăng chức lên làm quản lý dự án nhờ vào thành tích vượt trội.

Phản hồi tích cực có thể củng cố hành vi, giúp người khác hình thành nhận thức tích cực về bản thân.

Ứng dụng trong cuộc sống hàng ngày

Trong chương trình truyền hình thực tế “Siêu Bảo Mẫu”, từng có một người mẹ luôn không ngừng trách mắng con mình: “Sao con lại không nghe lời như vậy?”; “Con lúc nào cũng vứt đồ lung tung!”

Kết quả là, đứa trẻ ngày càng nổi loạn và từ chối giao tiếp.

Dưới sự hướng dẫn của chuyên gia, người mẹ bắt đầu chú ý đến những nỗ lực của con thay vì trách móc những thiếu sót của cậu bé.

Khi con hoàn thành bài tập, người mẹ liền nói: “Hôm nay con làm bài tập xong trong 40 phút, nhanh hơn hôm qua 10 phút, con ngày càng tập trung hơn rồi đấy.”

Vài tuần sau, đứa trẻ dần hình thành thói quen học tập tự giác, và mối quan hệ giữa mẹ con cũng được cải thiện rõ rệt.

Khi một người cảm thấy nỗ lực của mình được công nhận, họ sẽ sẵn lòng lặp lại và củng cố những hành vi đó.

Nhà tâm lý học Daniel Kahneman từng thực hiện một thí nghiệm:

Trong một nhà hàng buffet, ông đã đặt các loại thực phẩm lành mạnh (như trái cây và salad) ở vị trí dễ thấy, trong khi các loại thực phẩm giàu calo được đặt ở những nơi khó lấy. Kết quả cho thấy, tỷ lệ lựa chọn thực phẩm lành mạnh tăng lên 30%.

Trong giáo dục gia đình, việc điều chỉnh môi trường cũng rất hiệu quả. Trong cuộc sống, các bậc phụ huynh thường dành riêng một “góc đọc sách” tại nhà, nơi bày các cuốn truyện cổ tích, bách khoa toàn thư và những loại sách khác, đồng thời tạo ra một không gian ấm áp.

Cuối cùng, bạn sẽ nhận thấy rằng đứa trẻ dần hình thành thói quen đọc sách mỗi ngày một cách tự nhiên và không ép buộc.

Trong môi trường làm việc, với vai trò là một người lãnh đạo, việc thường xuyên tổ chức các buổi trao đổi 1-1, thể hiện sự quan tâm đến nhân viên và đưa ra phản hồi tích cực có thể kích thích hiệu quả tiềm năng của họ.

Trong gia đình, cha mẹ nên tập trung hơn vào quá trình nỗ lực của con thay vì chỉ chú ý đến kết quả. Ví dụ, khi kết quả thi không như mong muốn, đừng chỉ nhìn chằm chằm vào điểm số, mà hãy nói: “Ba/mẹ nhận thấy lần này con đã rất chăm chỉ trong việc học thuộc bài. Hãy tiếp tục giữ vững, lần sau chắc chắn sẽ tốt hơn.”

Trong mối quan hệ thân thiết, hãy chú ý nhiều hơn đến cảm xúc của đối phương và thể hiện lòng biết ơn một cách kịp thời. Ví dụ: “Công việc của anh/em bận rộn như vậy mà vẫn sẵn lòng giúp em/anh rửa bát, em/anh thực sự rất cảm kích.”

Thay đổi một người không cần phải dùng những lời giáo huấn cứng nhắc hay động viên kiểu lý thuyết, mà là thông qua sự quan tâm chân thành, để đối phương nhận thức được tầm quan trọng của bản thân.

Hãy thử bắt đầu từ hôm nay, quan tâm đến những người xung quanh bạn bằng ánh mắt chân thành, những lời khen cụ thể và những thay đổi tinh tế, để thắp sáng trái tim của họ. Bởi vì, “được quan tâm” là một sự khích lệ thầm lặng, đồng thời cũng là một động lực thay đổi mạnh mẽ nhất.

Bản chất của hiệu ứng Hawthorne chính là quan tâm đến cảm xúc, suy nghĩ và nhu cầu của người khác. Bởi vì sự quan tâm chính là điểm khởi đầu cho những thay đổi. 

Theo Aboluowang