Đạo nghĩa thầy trò: Dù làm Hoàng đế nhưng vẫn rất mực tôn kính thầy

Tôn sư kính sư là một mỹ đức trong văn hóa truyền thống. Câu chuyện Hán Minh Đế rất mực tôn kính thầy của mình là tấm gương sáng cho hậu thế noi theo.

• ‘Một ngày làm thầy cả đời làm cha’ – 3 điển cố tôn sư trọng đạo của người xưa
• Lòng tôn kính người thầy qua hình ảnh cây cầu kiều

Hoàn Vinh dạy học cho Thái tử

Hán Quang Vũ Đế là vị Hoàng đế đầu tiên của nhà Đông Hán. Lưu Trang là người con trai thứ 4 của ông. Sau khi Lưu Trang được lập làm thái tử, Quang Vũ Đế muốn tuyển chọn một người có phẩm đức cao thượng và thông hiểu kinh thư làm thầy dạy học cho Lưu Trang.

Lúc này, Hổ bí Trung lang tướng Hà Thang đã tiến cử người thầy của mình là Hoàn Vinh, nên Quang Vũ Đế mới triệu mời Hoàn Vinh. Trước đó, Hoàn Vinh đã lập một trường dạy học ở Cửu Giang, thu nhận hàng trăm đệ tử. Ông là người lễ độ, rộng lượng, có hàm dưỡng và học thức, tính tình chính trực ngay thẳng. Vì vậy, Hoàn Vinh được phong làm Nghị lang, làm thầy dạy Thái tử đọc sách.

Khi Hoàn Vinh vào triều ngày đầu tiên thì Hà Thang nhắc nhở ông rằng: “Nghiên cứu học vấn với làm quan là hai chuyện hoàn toàn không giống nhau. Nghiên cứu học vấn thì chú trọng chặt chẽ cẩn thận, chăm chú, còn làm quan thì coi trọng linh hoạt, ứng biến. Thầy có được cơ hội này, nên không thể quá cố chấp”.

Hoàn Vinh nghe xong nghẹn lời không nói được gì, Hà Thang lại nói: “Tuy rằng Hoàng thượng là một minh quân, nhưng cũng thích nghe những lời nịnh nọt vừa tai. Đối với Thái tử lại càng không thể đắc tội, thầy không nên quá nghiêm khắc với Thái tử“.

Hoàn Vinh nghe vậy mất hứng mà nói rằng: “Con là học trò của ta, lẽ nào vẫn không hiểu được thầy sao? Ta làm thầy một đời nghiên cứu học vấn, ái mộ nhất là đạo lý quân tử, vốn không có ý muốn làm quan. Hiện nay thiên hạ thái bình, thiên tử thánh minh, nên mới theo lời triệu mời. Con làm quan không lâu mà đã học được lý lẽ thủ đoạn xu nịnh trên chốn quan trường, lại còn muốn chỉ bảo ta, ta thực sự cảm thấy thương tiếc cho con!”

Hoàn Vinh vì thế liền từ quan, nhưng Quang Vũ Đế không phê chuẩn. Sau khi nói chuyện với Hoàn Vinh vài lần, Quang Vũ Đế đã liên tục khen ngợi quan điểm và cách hành xử của ông.

Thái tử Lưu Trang học tập “Thượng Thư” và các tác phẩm kinh điển từ Hoàn Vinh, cũng nhất mực tôn kính người thầy của mình. Khi Thái tử đã hoàn thành việc học, trong lòng Hoàn Vinh rất vui mừng, nhưng lại khước từ chức vị Thái tử Sư phó. 

Ông đã nhiều lần dâng sớ lên Hoàng thượng nói: “Bệ hạ yêu chuộng thần, đó là vạn phần vinh hạnh cho thần. Thần đối với nước cũng không có công lớn, nếu được thụ hưởng, tất để bệ hạ bị người ta dị nghị, nói rằng bệ hạ phong quan bất công. Như vậy bệ hạ có hiềm, còn thần thì khó kham được. Thần may mắn được dạy học cho Thái tử trong những năm qua, hiện nay Thái tử đã tinh thông Kinh nghĩa, tư chất thông minh sáng suốt, đó chính là phúc lớn của quốc gia, là hạnh vận của thiên hạ. Thần nên từ quan trở về.”

Hán Minh Đế tôn kính thầy

Sau này, Lưu Trang lên ngôi, trở thành Hán Minh Đế, ông vẫn coi Hoàn Vinh như thầy và rất mực kính trọng ông. Khi đó Hoàn Vinh được bổ nhiệm làm Thái thường, phụ trách lễ nghi tông miếu và tuyển chọn tiến sĩ. Lúc đó, ông đã hơn 80 tuổi, tự coi mình là người già yếu và nhiều lần dâng thư xin từ chức, nhưng Hán Minh Đế luôn từ chối và mỗi lần đều ban thưởng cho ông nhiều hơn.

Khi Hán Minh Đế đến phủ Thái thường, ông luôn mời thầy Hoàn Vinh ngồi ở hướng tây quay mặt về hướng đông để tỏ lòng tôn kính với thầy, vì thời đó ngồi hướng tây quay mặt về hướng đông được coi là chỗ ngồi tôn kính. Hơn nữa, Hán Minh Đế còn sắp đặt để nghe thầy giảng như trước đây.

Hán Minh Đế còn triệu tập bá quan văn võ và hàng trăm học trò từng được Hoàn Vinh dạy dỗ đến phủ Thái thường. Hán Minh Đế còn đích thân dâng sách xin chỉ bảo từ thầy Hoàn Vinh. Hán Minh Đế khi nói thì luôn mở lời là: “Đại sư cái này.” Sau khi xin chỉ bảo, sẽ ban thưởng toàn bộ cống phẩm và đồ dùng của Thái quan cho Hoàn Vinh.

Năm Vĩnh Bình thứ 2, Hán Minh Đế xét thấy Hoàn Vinh đã cao tuổi, nên bái ông làm Ngũ canh. Sau mỗi lần nghi lễ tế tự hoàn tất, Hán Minh Đế luôn mời Hoàn Vinh cùng học trò của ông đi đến đại đường, sau đó nâng kinh thư hướng đến Hoàn Vinh xin thỉnh giáo. Sau này, Hoàn Vinh được phong làm quan Nội hầu, phong ấp 5.000 hộ.

Mỗi lần Hoàn Vinh lâm bệnh, Hán Minh Đế đều đặc biệt cử sứ giả đến thăm hỏi, đến nỗi trên đường đến nhà Hoàn Vinh thường xuyên có thể nhìn thấy Thái quan và Thái y. Khi Hoàn Vinh lâm bệnh nặng, Hán Minh Đế đã đích thân đến thăm nhà xem tình hình cuộc sống hàng ngày của ông như thế nào. Khi đến con đường nơi có nhà của Hoàn Vinh thì liền xuống khỏi xe ngựa đi bộ để tỏ lòng tôn kính.

Sau khi vào cửa, Hán Minh Đế cầm kinh thư đến trước mặt Hoàn Vinh, rơi nước mắt an ủi Hoàn Vinh và ban cho ông các loại vật phẩm như đệm giường, màn trướng, quần áo, chăn bông, một hồi lâu sau mới rời đi. Từ đó trở đi, văn võ bá quan đến hỏi thăm bệnh tình của Hoàn Vinh đều không dám ngồi xe đến trước cửa nhà của Hoàn Vinh nữa, hơn nữa đều đến bên giường để bái kiến ông.

Sau khi Hoàn Vinh qua đời, Hán Minh Đế đích thân mặc tang phục đến dự tang lễ và chôn cất ông, ban cho ông phía nam Thủ Sơn làm phần mộ, đồng thời, thiện đãi con cháu và người nhà của ông.

Tôn sư kính sư là một mỹ đức trong văn hóa truyền thống. Thân thể bằng xương bằng thịt là do cha mẹ sinh ra và nuôi dưỡng, nhưng nếu vô tri ngu muội thì làm sao có thể làm người và đối nhân xử thế được? Bởi vậy phải bái sư để học tập “tài”, “đức”, học cách làm người, đối nhân xử thế và sống thiện lương.

Vì vậy, người thầy có ân truyền giảng đạo lý, truyền thụ tri thức, giải thích nghi hoặc cho đệ tử, cũng giống như ân của cha mẹ. Vì vậy, thời xưa tôn xưng người thầy là “ân sư”, “sư phụ”, “Thầy trò như cha con”.

Theo Vision Times