Thử nghiệm của Stanley Milgram: Tìm hiểu khoảng cách giữa chúng ta và cái ác

Người ta nói rằng trong tâm mỗi người có một thiên thần, cũng có một ác ma. Cùng tìm hiểu qua thử nghiệm dưới đây của Stanley Milgram.

• Một thí nghiệm khoa học gây chấn động: Không tồn tại vi khuẩn xấu trên tay học viên Pháp Luân Công
• Thí nghiệm chấn động thế giới của Backster, chuyên gia CIA: Thực vật có cảm tình
• 9 chữ chân ngôn có lợi cho phổi, giải thích từ thí nghiệm của nước

Nguyên nhân thu hút Stanley Milgram làm thử nghiệm

Vào tháng 4 năm 1961, Otto Adolf Eichmann, một tội phạm chiến tranh khét tiếng của Đức trong Thế chiến II; và là một trong những kẻ chịu trách nhiệm chính cho vụ thảm sát 6 triệu người Do Thái bị bắt và đưa ra công lý. Tuy nhiên, Eichmann không nhận tội trước tòa và anh ta lặp đi lặp lại câu nói: “Tôi chỉ đang phụng mệnh hành sự mà thôi”.

Chính câu nói này đã thu hút sự chú ý của nhà tâm lý học Stanley Milgram của Đại học Yale. Bởi vì Hannah Arendt đã mô tả Eichmann theo cách này: “Anh ta không phải là một kẻ cuồng tín, mà là một người rất tầm thường và tầm thường. Thiếu khả năng diễn đạt, thiếu khả năng tư duy”. Vậy làm sao một người bình thường dường như không có quyết đoán như vậy lại từng bước đi trên con đường của ma quỷ? Hannah nhận xét rằng nếu bất cứ ai từ bỏ phán đoán đúng sai, thiện ác, thị phi để phục tùng theo quyền hành; thì những người bình thường nhất cũng có thể dẫn đến cái ác cực đoan nhất, tà ác nhất.

Việc ai đó phục tùng một cách đơn giản có thể thực sự dẫn đến sự tà ác cực đoan không? Vì vậy, ông đã quyết định thiết kế một thí nghiệm nghiên cứu tâm lý về sự phục tùng.

Thử nghiệm tâm lý của Stanley Milgram

Không lâu sau, nhóm nghiên cứu của Stanley Milgram đã triệu tập được 40 người tình nguyện viên có độ tuổi từ 20 đến 50, từ nhiều ngành khác nhau. Họ được yêu cầu tham gia vào nghiên cứu “trí nhớ và học tập” kéo dài khoảng một giờ và được trả 4,5 Đô la Mỹ; tương đương 38 Đô la Mỹ hiện nay.

Thí nghiệm bao gồm ba người tham gia. Người thử nghiệm, một tình nguyện viên đóng vai “giáo viên” và một người thử nghiệm khác đóng vai “học sinh”. Tuy nhiên, “giáo viên” được thông báo rằng “học sinh” cũng là những người tình nguyện như họ. 

Các thí nghiệm được thực hiện tại Phòng thí nghiệm Tâm lý Trí tuệ của Đại học Yale. Các quy tắc rất đơn giản. “Giáo viên” được yêu cầu kiểm tra trí nhớ của “học sinh”. Nếu học sinh trả lời sai câu hỏi thì phải phạt. Hình phạt là điện giật.

Thử nghiệm tâm lý với điện giật

Cả hai được đưa vào một căn phòng nhỏ, “giáo viên” được yêu cầu trói “học sinh” vào ghế điện để học sinh không thể trốn thoát. Sau đó “giáo viên” được đưa sang phòng khác. Đây là một “máy phát xung kích” với 30 công tắc được đánh dấu bằng các điện áp khác nhau. Mức tối thiểu là 15 vôn, tối đa là 450 vôn, và cứ 15 vôn là một bước. Điện áp trên 180 vôn được đánh dấu là “điện giật mạnh”. 300 vôn là “điện giật rất mạnh”, và trên 360 vôn là “nguy hiểm: chấn động nghiêm trọng”. Trên 420 vôn, chỉ có ba X (XXX), biểu thị mức độ nguy hiểm cao độ. Nhân viên thí nghiệm sẽ đồng hành cùng “giáo viên” và hỗ trợ bất cứ lúc nào.

Bất cứ khi nào nhấn công tắc điện áp, đèn báo màu đỏ sẽ nhấp nháy không ngừng, đồng hồ bắt đầu quay và dòng điện chạy vù vù. “Giáo viên” cũng sẽ được bố trí để cảm nhận điện áp 45 vôn, cảm giác đau nhói. Sau vài lần thao tác, “giáo viên” không nghi ngờ về hiệu quả của chiếc máy này.

Sau khi thí nghiệm bắt đầu, mặc dù “giáo viên” và “học sinh” không thể gặp nhau nhưng họ có thể nghe thấy giọng nói của nhau. “Giáo viên” bấm công tắc điện giật khi học sinh trả lời sai yêu cầu 15 vôn, 30 vôn, 45 vôn …

Quy tắc khi làm thử nghiệm của Stanley Milgram

Khi điện áp tăng đến một mức nhất định, nhà nghiên cứu đóng vai trò là “học sinh”, sẽ phản ứng bằng cách lẩm bẩm, than phiền, đau khổ, la hét vì đau đớn, yêu cầu bỏ thí nghiệm, từ chối trả lời câu hỏi, hoặc thậm chí hoàn toàn im lặng.

Khi “giáo viên” bắt đầu lo lắng về “học sinh” và yêu cầu kết thúc thí nghiệm; người thí nghiệm sẽ trả lời theo trình tự bốn câu sau:

1. Hãy tiếp tục

2. Thử nghiệm yêu cầu bạn tiếp tục

3. Bạn hoàn toàn cần phải tiếp tục

4. Bạn không có lựa chọn nào khác, bạn phải tiếp tục

Nếu sử dụng hết 4 câu mà “giáo viên” vẫn nhất quyết chấm dứt thí nghiệm thì thí nghiệm kết thúc.

Bạn nghĩ rốt cuộc sẽ có bao nhiêu “giáo viên” sẽ ấn vào công tắc 450 vôn cực kỳ nguy hiểm?

Kết quả của cuộc thử nghiệm tâm lý với điện giật

Trên thực tế, Stanley Milgram đã thực hiện các cuộc khảo sát ở các nhóm người khác nhau trước khi thử nghiệm bắt đầu. Các câu trả lời nhất quán một cách đáng ngạc nhiên. Mọi người đều đồng ý rằng khoảng 4% người sẽ nhấn công tắc 300 vôn, và chỉ khoảng 1% sẽ làm đến cùng.

Tuy nhiên, trong thử nghiệm đầu tiên của Stanley Milgram, tất cả 40 tình nguyện viên đều nhấn vào công tắc 300 vôn, và 26 người trong số họ đi đến 450 vôn; tỷ lệ tuân theo 65%. Không ai tin vào kết quả này. Tuy nhiên, trong những thập kỷ sau đó các nhà tâm lý học ở nhiều nước, trong đó có bản thân Milgram đã thực hiện thí nghiệm này nhiều lần và kết quả gần như giống nhau. Theo Wikipedia, tỷ lệ phục tùng trung bình trong các thử nghiệm ở Hoa Kỳ là 61%; ở các quốc gia bên ngoài Hoa Kỳ là 66%. Trong một thử nghiệm ở Munich, Đức, tỷ lệ tuân thủ cao tới 85%.

Diễn biến tâm lý của người tham gia thử nghiệm

Milgram đã từng giới thiệu một trường hợp rất điển hình. Đó là trường hợp giải phóng ác quỷ trong tâm Fred Prozi. Tình nguyện viên Fred Prozi, khoảng 50 tuổi, thất nghiệp, tính tình ôn hòa.

Khi Prozi rất phối hợp tăng hiệu điện thế lên 180 vôn; người “học sinh” bắt đầu gào thét và kêu to. Giọng nói của Fred Prozi vô cùng kích động nói với nhân viên thí nghiệm: “Tôi không làm người đó chết đấy chứ? Anh ta không chịu được nữa rồi. Nếu anh ta xảy ra điều gì, ai sẽ là người chịu trách nhiệm?”

Nhân viên thí nghiệm vô cùng kiên nhẫn trả lời: “Điện giật có thể rất đau đớn, nhưng nó không gây tổn thương”. “Thí nghiệm cần phải tiếp tục thưa thầy giáo. Tôi sẽ chịu trách nhiệm về bất cứ điều gì xảy ra với anh ấy. Xin hãy tiếp tục”.

Prozi chấp nhận thỏa hiệp. Sau khi điện giật ở mức 195 vôn, “Zzumph”, “học sinh” bắt đầu la hét: “Đưa tôi ra khỏi đây! Cô không có quyền giữ tôi ở đây!”

Prozi lo lắng đập xuống bàn: “Cô thấy anh ta đang la hét. Cô có nghe thấy không?”

Người làm thí nghiệm tiếp tục chỉ thị. Prozi lại lần nữa phục tùng. Rất nhanh sau đó lên mức 270 vôn. Tại thời điểm này, các câu hỏi kiểm tra đã kết thúc. Prozi nghĩ rằng cuộc thử nghiệm đã kết thúc. Tuy nhiên, người thử nghiệm yêu cầu Prozi bắt đầu lại từ đầu cho đến khi học sinh trả lời hết mới ngừng lại.

Thử nghiệm với điện áp 450 vôn

Prozi hét lên: “Ồ, không. Tôi sẽ không giết người đàn ông đó phải không? Tôi sẽ không ấn nút điện áp 450 vôn”.

“Thử nghiệm yêu cầu bạn tiếp tục”, người thử nghiệm nói.

Lúc này, “học sinh” nói: “Tôi tuyệt đối không trả lời nữa”

Người làm thí nghiệm cho rằng không trả lời là trả lời sai. “Xin hãy trừng phạt anh ta, hãy tiếp tục”.

Thử nghiệm tiếp tục, điện áp tiếp tục tăng, nhưng học sinh trở nên không phản ứng. Sau 375 vôn, Prozi không thể ngồi yên vì nghĩ rằng có thể có chuyện gì đó đã xảy ra với người “học sinh” này và cầu xin nhân viên thí nghiệm đi kiểm tra.

Người thử nghiệm trả lời lạnh lùng: “Tôi không thể làm như vậy. Hãy cứ tiếp tục”

Prozi hỏi: “Cô sẽ chịu mọi trách nhiệm?”

Người thử nghiệm nói, “Vâng, đó là trách nhiệm của tôi. Hãy tiếp tục.”

Prozzi bắt đầu vừa hỏi học sinh, “Bạn ở trong đó vẫn ổn chứ? Bạn có sao không?” vừa đọc câu hỏi kiểm tra và tiếp tục nhấn công tắc điện giật và nó nhanh chóng tới mức 450 vôn.

Sau cú sốc điện “Zzumph”, Prozi lại cầu xin người thử nghiệm đi xem tình hình cậu sinh viên: “Nếu anh ta chết bên trong thì sao? Người đàn ông đó có thể xảy ra chuyện gì không”

Người thử nghiệm từ chối một lần nữa, nói rằng, “Chúng ta phải tiếp tục. Xin hãy tiếp tục”

Sau đó, khi tiếp tục nhấn công tắc 450 vôn hai lần, người thí nghiệm tuyên bố thí nghiệm đã kết thúc.

Lựa chọn phục tùng quyền lực hay cứu người?

Tuy nhiên mọi người đừng lo lắng, vị “học sinh” kia không xảy ra chuyện gì. Bởi vì máy phát điện áp chỉ là đạo cụ biểu diễn giống như thật mà thôi; tất cả các phản ứng của học sinh chỉ là biểu diễn. Tuy nhiên, điều khiến mọi người phải suy ngẫm là Prozi ý thức rất rõ rằng 450 vôn có thể gây tử vong; và điều quan trọng là anh ta hoàn toàn có quyền tự do ra khỏi phòng thí nghiệm và chấm dứt thí nghiệm. Nhưng anh ta đã chọn phục tùng quyền lực; ngay cả khi điều đó có nghĩa là đang ngược đãi hoặc thậm chí giết người khác. Từ kết quả thí nghiệm của Stanley Milgram, hơn 60% người sẽ chọn phục tùng như người này.

Milgram cũng hết sức kinh ngạc. Mặc dù kết quả thí nghiệm đã chứng thực quan điểm của ông, nhưng ông không cảm thấy vui mừng. Ông hy vọng thí nghiệm của mình sẽ như một lời cảnh báo cho thế giới rằng nếu chúng ta vứt bỏ lương tâm của bản thân và tuân theo quyền lực; chúng ta có thể dễ dàng gây ra tổn hại chết người cho người khác. Vì vậy, một câu hỏi được đặt ra một lần nữa; ai là người chịu trách nhiệm về những tổn thương này? Là người có quyền uy nhất phát ra chỉ lệnh, hay cá nhân gây ra tổn thương?

Họng súng nâng cao 1cm

Trở lại trường hợp Eichmann lúc đầu. Theo luật pháp của Đức vào thời điểm đó, ông ta không phạm tội. Trong chế độ Đức quốc xã, ông ta thậm chí có thể được cho là một công dân tốt. Tuy nhiên, sau khi Đức quốc xã đã tan rã chỉ sau một đêm thì quyền hành biến mất; Eichmann đã phải trả giá bằng mạng sống của mình cho hành động phục tùng của mình. Ông ta bị kết án treo cổ.

Thật trùng hợp, vào năm 1992, một trường hợp tương tự khác cũng gây ra sự bàn tán sôi nổi trên diện rộng. Năm đó, cựu binh sĩ Đông Đức Ingo Heinrich bị truy tố vì bắn một thanh niên Đông Đức qua Bức tường Berlin năm 1989. Luật sư của ông ta đã bào chữa vô tội, nói rằng ông ta chỉ đơn giản là thực hiện các mệnh lệnh. Tuy nhiên, cuối cùng tòa tuyên án ông ta có tội và phải ngồi tù 3 năm rưỡi. Có một bản án được lan truyền rộng rãi trên mạng, rằng: “Không thực hiện mệnh lệnh của cấp trên là phạm tội; bắn không chính xác là vô tội. Bạn có quyền giơ họng súng lên cao 1cm”.

Chúng tôi không thể tìm thấy văn bản gốc của bản án này. Nhưng chủ tọa phiên tòa khi đó Theodor Seidel, nói: “Vào cuối thế kỷ 20, khi đại biểu cho quyền lực và tổ chức để giết người, không ai có quyền coi nhẹ lương tâm của mình”.

Lựa chọn như thế nào là tùy thuộc vào bản thân chúng ta

Trên thực tế, trong 28 năm kể từ khi Bức tường Berlin được dựng lên; hơn 200 người đã thiệt mạng và hơn 700 người bị thương do trèo tường. Ngay sau khi Henrich bị kết án, các công tố viên Đức đã bắt đầu truy tố hơn 300 lính biên phòng như hắn. Erich Honecker cựu lãnh đạo Đông Đức, người đã ban hành “lệnh nổ súng”, đã trốn sang Nga đang bị truy nã.

Tuy nhiên, tất cả những điều này có thể tránh được. Trên thực tế, lúc đó có ba người lính khác bị xét xử cùng với Erich. Một trong số họ không biết vô ý hay cố ý đã bắn trượt viên đạn và được hưởng án treo. Một trong hai binh sĩ khác được tha bổng khi bắn đạn xuống đất. Một người khác khuyên các binh sĩ khác chỉ bắn để bắt người chứ không được làm ảnh hưởng tới tính mạng họ. Erich bày tỏ sự hối hận trước tòa. Nếu ông ta nâng họng súng lên 1 cm; thì có lẽ sẽ được sống vô tư trên nước Đức tự do ngày nay.

Người ta nói rằng trong tâm mỗi người đều có một thiên thần; trong tâm mỗi người cũng có một ác ma. Lựa chọn phục tùng theo quyền lực để giải phóng ác quỷ trong tâm; hay chọn không phục tùng và trở thành những thiên thần bảo vệ người khác. Tất cả là tùy thuộc vào chính bản thân chúng ta.

Nếu một ngày chúng ta phải đối mặt với điều gì đó trái với lương tâm và phải đưa ra một số lựa chọn, hãy nhớ lại thử nghiệm tâm lý này của Stanley Milgram.

Theo The Epochtimes